Սին են պնդումները, թե Հայաստանում կրթությունն անհրաժեշտ մակարդակի վրա չէ, քանի որ հանրությունը համարժեք վերաբերմունք չունի։ Նման համոզմունքի հիմքը Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքի պաշտոնական տվյալների www.e-draft.am վերլուծությունն է։

Կայքից ակնհայտ է, որ ամենաշատը քննարկված 3 իրավական ակտերի նախագծերն էլ կրթության վերաբերյալ են։ Նախագծերից մեկը շրջանառության մեջ է դրվել 2020 թվականից։ Առաջարկվել է հանրակրթության պետական չափորոշչով սահմանել հանրակրթական միջնակարգ կրթության հիմնական ծրագրի շրջանավարտի կարողունակությունները։ Նախագծին կողմ է քվեարկել քաղաքացիների 64 տոկոսը կամ 1228 մարդ, դեմ՝ 36 տոկոսը կամ 690 քաղաքացի։

Առաջին եռյակում է նաև ներկայումս լրամշակվող նախագիծը, որով առաջարկվում է հաստատությունների ֆինանսավորումն իրականացնել՝ հիմք ընդունելով մի շարք սկզբունքներ՝ մասնավորապես միասնական մոտեցման ապահովում բոլոր հաստատությունների համար՝ անկախ ենթակայության, նաև բավարար պայմանների ստեղծում՝ հաստատությունների բնականոն գործունեության համար։

Եվ, իհարկե, ամենաքննարկված նախագծերի շարքում է վերջերս մեծ աղմուկ հանած կառավարական առաջարկը «Հայոց պատմություն» առարկան «Հայաստանի պատմություն» առարկայով փոխարինելու վերաբերյալ։ Քննարկվել է 2024 թ․ հունվարի 22-ից փետրվարի 7-ը։

Քաղաքացիների 49 տոկոսը կամ 11510 մարդ կողմ է քվեարկել։ 51 տոկոսը կամ 11892 քաղաքացի դեմ է արտահայտվել։

Նախագծի վերաբերյալ արձագանքներն աչքի են ընկնում հակադրությամբ և զգուշացումներով՝ կառավարությանը հորդորելով զերծ մնալ սխալներից։ Ըստ քաղաքացիների՝ կառավարության առաջարկը «հակագիտական» է, քաղաքացիները կոչ են արել հրաժարվել «վտանգավոր գաղափարից»:

Բացառիկ է կարծիքը, ըստ որի՝ ընդունելի է կառավարության որոշումը։ «Ես կողմ եմ փոփոխությանը, քանի որ եկող սերունդը պետք է ավելի կոնկրետ կարողանա տարանջատի մեր ազգի պատմությունը և Հայաստանի Հանրապետության պատմությունը։ Դա շատ կարևոր է ապագան կառուցելու և իրական պետական արժեքներ ստեղծելու համար»,- գրել է քաղաքացի Տիգրան Միրզոյանը։

Ըստ ամփոփաթերթի, ի գիտություն է ընդունվել պնդումը, որ «Հայաստանի պատմությունը» ավելի նեղ է, քան «Հայոց պատմությունը»։

Պ․գ․թ․, դոցենտ, Մենուա Սողոմոնյանը նախագծի վերաբերյալ իր դիտարկումն արտահայտելով՝ առաջարկել է անփոփոխ թողնել «Հայոց պատմություն» ձևը։ Նրա մեկնաբանությամբ՝ «Հայաստանի ներսում հայերի պատմության ընթացքը սերտորեն շաղկապված է եղել Հայաստանից դուրս ապրող հայերի, հայ ազգային ինստիտուտների ընթացքի հետ, ուստի միայն Հայաստանի պատմություն ձևը սահմանելով՝ դուրս է մնում հայկական իրականության մի զգալի մասի պատմությունը, որն այդքան կարևոր դեր է խաղացել մեր պետության ու ժողովրդի ընթացքի վրա»։

Ըստ ամփոփաթերթի, ի գիտություն է ընդունվել քաղաքացի Դավիթ Դանիելյանի փաստարկները, համաձայն որոնց՝ «1. «Հայոց պատմություն»-ը քարացած ձև է, որը ինսիտուցիոնալ, խրոնոլոգիական և պատմագրական հիմք ունի. բոլոր պատմագիրները, այդ թվում՝ պետականության պայմաններում անվանվել են «Պատմություն հայոց» կամ «Հայոց պատմություն»: Կարիք ու անհրաժեշտություն չկա այս ձևը փոխելու, ինչպես կարիք չկա «կանայք» ձևը փոխարինելու «կիներ» ձևով: 2. Մյուս կողմից՝ հայոց այս արտահայտության մեջ նշանակում է ոչ թե «հայերի», այլ «Հայք» (Հայաստան) բառի սեռական հոլովն է [պատմություն] (Հայք – Հայոց, Գիրք -գրոց) 3. Առաջարկվող «Հայստանի պատմություն» արտահայտությունը ավելի շատ երկիմաստություններ ունի և տեղիք կտա կոնտեքստի հարկադիր նեղացման, հատկապես Հայաստանի վրա ճնշումների իմաստով»:

Քննարկման ենթակա է համարվել քաղաքացի Արմեն Խաչատրյանի մեկնաբանությունն, ըստ որի՝ «Ամբողջովին սխալ մոտեցում է «Հայոց պատմություն» անվանումը փոխել «Հայաստանի պատմություն», քանի որ գրաբարյան «Պատմութիւն Հայոց» ձևակերպումը չի կարելի հասկանալ միայն «Հայերի կամ հայ ժողովրդի պատմություն։ Մինչդեռ գրաբարում «Հայք» բառի սեռական հոլովաձևը («Հայոց») հասկացվում է և՛ «Հայքի», այսինքն՝ «Հայաստանի», և՛ «հայերի» իմաստով։ Նույնկերպ, «Թագաւոր Հայոց Մեծաց» Արշակունյաց տիտղոսը աշխարհաբարի վերածելիս չի նշանակում «Հայ մեծերի թագավոր» կամ՝ «Մեծ հայերի թագավոր», այնինչ պետք է հասկանալ՝ «Մեծ Հայքի թագավոր»։ Չի կարելի պատճենել ԱՄՆ-ի, Վրաստանի և Ռուսաստանի օրինակը՝ հաշվի չառնելով, որ հայերեն գրաբարը շատ ավելի ճկունություն է պարունակում, քան անգլերեն, ռուսերեն և վրացերեն լեզվամտածողությունը»։

Նախագծի ամփոփաթերթում ներառվել է հիշեցումը, որ ԵՊՀ Հայոց պատմության ամբիոնը 2024 թ. հունվարի 24-ի նիստով դեմ է արտահայտվել ԿԳՄՍ նախարարության օրենսդրական նախաձեռնությանը։ Ամբիոնի 18 անդամներից 14-ը և պատմության ֆակուլտետի դեկան պ․ գ․ թ․, դոցենտ Մ․ Ռ․ Գաբրիելյանը տարակուսանք և խոր մտահոգություն են հայտնել, որ «ԿԳՄՍ նախարարությունը և նրան ենթակա կառույցները, առանց գիտական ու կրթական հան­րության շրջանում լուրջ քննարկումների, կրթական նոր չափորոշիչներից և «Հայոց պատմության» 7-րդ դասարանի աղմկահարույց դասագրքի հրատարակությունից հետո, հերթական չմտածված և բնավ չնախապատրաստված քայլն են կատարում՝ շրջանա­ռու­թյան մեջ մտցնելով մի նախագիծ, որը ոչ միայն չի բխում ազգային-կրթական և ազգային-պետական շահերից, այլև ակնհայտ քաղաքական ենթատեքստ ունի, ժամանակավրեպ է, և որի հետևանքները վնասակար ու վտանգավոր են լինելու ոչ միայն կրթական համա­կարգի, այլև՝ ընդհանրապես Հայաստանի ու ողջ հայության համար»:

Այս և նույնաբովանդակ շատ այլ կարծիքների համադրմամբ վերահաստատվում է պնդումը, որ եթե հանրությունը համարժեք վերաբերմունքի է արժանացնում պետական պաշտոնյաների նախաձեռնությունը և հետևողականորեն պայքարում է իր սկզբունքները կյանքի կոչելու համար, պետական պաշտոնյաներին, ի վերջո, կանգնեցնում է փաստի առջև։ Հրապարակավ արտահայտված հանրային դժգոհությունը տեղ չի թողնում, որ կառավարության առաջարկը դառնա իրավական ակտ։ «Հայաստանի պատմություն» տարբերակն, այսինքն, անընդունելի է։

Անուշ Մարտիրոսյան
«Մեդիան հանուն կրթության» ՀԿ համահիմնադիր