ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը, ի պատասխան www.mediaforedu.am տեղեկատվական-վերլուծական կայքի գրավոր հարցմանը, հայտնում է, որ 2024թ. ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության ծրագրեր» դրամաշնորհային մրցույթի արդյունքում Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանվածների ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության նպատակով ֆինանսական աջակցություն են ստացել «Կրթիր՝ կրթողին» և «Կծեգ» Արցախի բարբառների հանրահռչակում» ծրագրերը:

Ձեռարվեստի գիտելիքներ և հմտություններ

Ըստ պաշտոնական գրության, «Կրթիր՝ կրթողին» ծրագրին հակացվել է 3.945.433 դրամ: Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված 30 անձի համար կազմակերպվել են հայկական ավանդական ձեռարվեստի եռամսյա դասընթացներ (թաղիքագործություն, ասեղնագործություն, կավագործություն)՝ նպաստելով ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների պահպանմանը, փոխանցմանն ու տարածմանը։

«Ծրագրի նպատակն է ապահովել տեղահանված արցախցիների զբաղվածությունը՝ ձեռարվեստի գիտելիքներ և հմտություններ ձեռք բերելու միջոցով, ինչպես նաև նպաստել նրանց ստեղծագործական, կրթական, աշխատանքային պայմանների և եկամուտ ստանալու հնարավորությունների ստեղծմանը»,- մանրամասնում է ԿԳՄՍ նախարարությունը:

Թեև «Կրթիր՝ կրթողին» ծրագրով ձեռարվեստի եռամսյա դասընթացներ է նախատեսված եղել 30 անձի համար, «Տերյան մշակութային կենտրոնի» ղեկավար Լիլիթ Մելքոնյանը www.mediaforedu.am-ի հետ զրույցում տեղեկացրեց, որ այդ գումարով դասընթացներ է կազմակերպել 60 արցախցու համար։ Կենտրոնի ղեկավարն ասում է՝ դիմողները շատ էին, չկարողացան մերժել։ Անգամ մի ընտանիքից երկու հոգի են մասնակցել՝ մտածելով, որ հետո միասին փոքր բիզնես կհիմնեն։ Մի հոգին մասնակցել է երկու տարբեր դասընթացների։ Արդեն ավարտել են ծրագիրն ու օրերս ներկայացրել են ամփոփիչ ցուցահանդես.

«Կշարունակենք հոկտեմբերին։ Ովքեր սովորել են, ուզում ենք նրանց այնպես աճեցնել, որ աշխատեն, նոր մյուս փուլին անցնենք», – ասում է Լիլիթ Մելքոնյանը։
Հաջորդիվ կենտրոնը ցանկանում է արցախցիների համար կազմակերպել դասընթացներ գրաֆիկական դիզայների և դիզայնում արհեստական բանականության դերի մասին։ Առայժմ գումար չունեն, բայց վստահ են, որ կգտնեն։ Հատկապես որ «Կրթիր՝ կրթողին» ծրագիրը միջազգային Europa Nostra կազմակերպության մրցանակին է արժանացել։ «Մեզ ընտրել են որպես լավագույն կրթական ծրագիր, մենք կարող ենք ստանալ 10 հազար դոլար։ Հարցին, թե ինչ կանեք գումարը, ասել ենք՝ ծրագիրը կշարունակենք»,- պատմում է Լիլիթ Մելքոնյանը։

Կենտրոնի ղեկավարը նաև ընդգծում է՝ այս ընթացքում արցախցիների հետ շփումներից հասկացել է, որ նրանք շատ ընդունակ են հատկապես նորարարական ծրագրերում։ Եվ կարծում է, որ հաջորդ ծրագիրը նույնպես լավ արդյունք կունենա։

Արցախի բարբառների հանրահռչակում

Մյուս ծրագիրը, որը 2024թ. ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության ծրագրեր» դրամաշնորհային մրցույթի արդյունքում Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանվածների ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության նպատակով ստացել է 1.224.000 դրամ, «Կծեգ» Արցախի բարբառների հանրահռչակումն» է:

Ըստ նախարարության գրավոր պատասխանի՝ այն վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղի տարբեր շրջանների բարբառներով թատերական ներկայացում բեմադրելուն և իրականացվում է «Դիզակ ԱՐՏ» թատերախմբի 11 սաների մասնակցությամբ: Ծրագրի շրջանակում ընտրված ստեղծագործությունը գրական հայերենից կփոխադրվի Արցախի բարբառների, և ներկայացումը կարտահայտի արցախցու մտածելակերպը, սովորույթները՝ օգտագործելով ասույթներ, առած-ասացվածքներ:

Ծրագրի նպատակը Լեռնային Ղարաբաղի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության՝ բարբառների և խոսվածքների պահպանությունն ու հանրահռչակումն է։

Հադրութի բեմից` Երևանի բեմեր

«Կծեգ» Արցախի բարբառների հանրահռչակում» ծրագիրն իրականացնում է «Դիզակ Արտ»-ը, որը հիմնադրվել է 2021թ.:

Համահիմնադիր Երազիկ Հայրիյանը Հայաստան է տեղափոխվել 44-օրյա պատերազմից հետո, երբ Հադրութն անցավ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։ Նա Հադրութի քաղաքապետարանի մշակույթի և երիտասարդության բաժնի ղեկավարն էր։

Երազիկ Հայրիյանը ասում է. «Կծեգը» թատերական ծրագիր է, սկսվել է ապրիլին, կավարտվի հոկտեմբերին։ Ծրագիրն ընթացքի մեջ է, մենք դեռ փորձեր ենք անում։ Բեմադրում ենք Արցախցի գրողներից մեկի «Արա, պա ստի պեն կինի» ստեղծագործությունը։ Բեմադրությունը կլինի թե՛ գրական հայերենով, թե՛ արցախի բարբառով»։

Երազիկ Հայրիյանը հավելում է, որ նախարարությունից ստացած գումարը ծախսվում է հիմնականում բեմանկարչին, բեմադրիչին, ռեժիսորին տրվելիք աշխատավարձերի ու որոշ նյութերի վրա։ Աշխատանքի մի մասն էլ արվում է կամավորության հիմունքներով, քանի որ վճարելու միջոցներ չունեն։

«Քանի որ պետական գրանտները քիչ են, մենք ռիսկ չարեցինք ավելի շատ ծախսեր անել։ Փորձերն անում ենք մեր գրասենյակում, իսկ վերջնական աշխատանքը կներկայացնենք մի այլ տեղ։ Համեցեք՝ դիտելու»,- բոլորին հրավիրեց Երազիկ Հայրիյանը։

Պետբյուջեում «Ես»-ի համար փող չի եղել

ԿԳՄՍ նախարարությունը գրավոր պատասխանով նաև տեղեկացնում է, որ մերժված հայտերի թվում է եղել «ԵՍ» կրթական հիմնադրամինը: «Կրթական հիմնադրամը 2023 թվականի հոկտեմբերի 26-ին դիմել է ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարությանը «Մունք» տեխնոդպրոցի շուրջ 430 շահառուների շարունակական կրթությունն ապահովելու և ամսական 6 մլն ՀՀ դրամ անհրաժեշտ ծախսերը հոգալու առաջարկությամբ: Տեղեկացնում ենք, որ կազմակերպություններին գումար կարող է հատկացվել միայն ՀՀ պետական բյուջեով նախատեսված միջոցների առկայության դեպքում՝ դրամաշնորհային կամ գնման ընթացակարգով հայտարարվող մրցույթների շրջանակում։ Նշված ծրագրի շրջանակում ՀՀ պետական բյուջեով միջոցներ նախատեսված չեն եղել»։

ԿԳՄՍ նախարարությունը նաև հայտնում է, որ մերժելուն զուգահեռ ներկայացրել են առաջարկ. «Միաժամանակ, ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարությունը, կարևորելով հանրապետությունում դպրոցական տարիքից տեխնոլոգիական կրթության ապահովման, ինչպես նաև մասնագիտական կողմնորոշման տեսանկյունից բնագիտական առարկաների դերն ու նշանակությունը, հիմնադրամին առաջարկել է տեխնոդպրոցի շահառուների կրթությունն ապահովել «Արմաթ» կրթական ծրագրի շրջանակում»:

Չնայած այս մերժմանը՝ «Ես»-ը, բարեբախտաբար, կարողացել է դիմակայել։ Եվ ոչ մի մերժում չի կասեցրել դժվար ճանապարհ անցած արցախցիների՝ սկսած գործը Հայաստանի տարբեր մարզերում ընդլայնելու որոշումը: Այժմ էլ ունեն ֆինանսական ներդրումների մեծ կարիք, և դասավանդողների մեծ մասը կամավոր հիմունքներով է աշխատում, շարունակում են սովորեցնել նույն ջանասիրությամբ։

Հիմա անվճար ուսուցման ծրագրից օգտվում են ինչպես Արցախից բռնի տեղահանված, այնպես էլ Տաշիր քաղաքի ու հարակից գյուղերի շուրջ 350 երեխաներ: Հիմնադրամն ակտիվ գործունեություն է սկսել նաև Սյունիքում, թեև ֆինանսական հնարավորությունները սուղ են։

Արմինե Ավետյան