«Ես» կրթական հիմնադրամը Արցախի պատերազմներից, շրջափակումից ու բռնի տեղահանումից հետո, հաղթահարելով բոլոր տեսակի դժվարությունները, ոչ միայն շարունակում, այլև ընդլայնում ու խորացնում է երեխաների ու երիտասարդների կրթության համար սկսած գործը: Եթե Արցախում ծավալած 4 տարվա գործունեության ընթացքում ունեցել են 250 շրջանավարտ, այս պահին ունեն ավելի քան 350 ուսանող՝ Տաշիրից և հարակից չորս գյուղերից։

Հիմա անվճար ուսուցման ծրագրից օգտվում են ինչպես Արցախից բռնի տեղահանված, այնպես էլ Տաշիրի ու հարակից գյուղերի երեխաները: Նաև Սյունիքում կենտրոն բացելու որոշում ունեն. սովորելու ցանկություն ունեցողները դեռ գրանցվում են: «Ապագայում ծրագրում ենք Սյունիքի ավելի շատ գյուղերում բացել մեր մասնաճյուղերը, որ երիտասարդները մնան և աշխատեն սահմանամերձ գյուղերում»,- ասում է Լուիզան ու հիմնավորում, որ Սյունիքն ամեն առումով Արցախին ամենամոտն է։

«Ես» կրթական հիմնադրամի «Մունք» տեխնոդպրոցում Լուիզան դիզայնի բաժնի ղեկավարն է: Այս և մյուս մասնագիտությունները շատերին հասանելի դարձնելու որոշումն է 24-ամյա Լուիզա Ավանեսյանին մղել դիմակայելու բոլոր դժվարություններին: Լուիզան Արցախից բռնի տեղահանված իր ընկերների հետ ամենաբարդ իրավիճակներից ելքը գտնելու գաղտնիքը բացատրելիս ասում է, որ մարդն ինքն է հնարավորութուններ ստեղծողը. «Հնարավորություններ չպետք ա է ինին, վեր տու հինչ վեր պեն անիս, այլ հնարավորությունները տու պիտի ստեղծիս, վեր հինչ վեր պեն տեռնա»։

Գիտելիք և գործ՝ Արցախում

Դեռ դպրոցական տարիներն Ստեփանակերտում է Լուիզան սկսել բացահայտել կայքերի նախագծման և ստեղծման գաղտնիքները՝ հաճախելով «Արցախի տեղեկատվական կենտրոն» հիմնադրամի դասընթացներին։ Սկզբում գրավիչ էր ծրագրավորումը: Հիմնադրամում ծանոթացել է ապագա ամուսնուն՝ Աշոտ Ավանեսյանին, որն այժմ «Ես» կրթական հիմնադրամի տնօրենն է։ Ամուսնացել ու Շուշիից տեղափոխվել են Աշոտի հայրենի գյուղ` Մուշկապատ, որը Մարտունու շրջանում է։ Հստակ էին որոշել՝ նպաստել համայնքների համաչափ զարգացմանը, որ երիտասարդները սովորեն գյուղերում, մնան ու զարգացնեն. «Մեզ շատերն ըն ասալ, վեր մարդիկ փորձում ըն առաջ քինան, իսկ տուք հետ ըք քինամ։ Ունենալով ՏՏ ոլորտի մասնագիտություն՝ տուք չպիտի մնաք շենում»։

Ամեն ինչ սկսել են ընդամենը 2 համակարգչով: Հիմնադրել են հասարակական կազմակերպություն: Խնդիր են դրել ՏՏ ոլորտի մասնագիտություններ սովորեցնելուց բացի ամեն ինչ անել գյուղաբնակ երեխաներին աշխատատեղերով ապահովելու համար։ 2019թ. Արցախի ԿԳՄՍ նախարարությունից ֆինանսավորում ստանալով՝ գործի են անցել։ Անվճար դասընթացների հիմնական ուղղությունները եղել են թվային դիզայնը, ծրագրավորումը, ռոբոտաշինությունը: Իսկ 2023-ին արդեն ավելացրել նաև մարքետինգը։ Աշխատանքը տվել է արդյունք. 2 համակարգչի փոխարեն արդեն ունեին 10-ը:

Գյուղից գյուղ

«10 համակարգիչ ունեինք, որոշեցինք շարժական լաբորատորիա ստեղծել, որտեղ կտեղավորեինք նաև ռոբոտաշինության մեր սարքավորումները», – պատմում է Լուիզան ու հիշում Հաղորտիի գյուղապետարանում հավաքված երեխաների զարմացած աչքերը: Այս պատկերը տեսել են Արցախի 4 այլ գյուղերում ևս՝ Մուշկապատում, Գիշիում, Խնուշինակում, Սպիտակաշենում։ Գյուղերի չվերանորոգված, խորդուբորդ ճանապարհներին հաճախ են մնացել, բայց մարդիկ միշտ են օգնել։

Մինչև 2020թ. պատերազմը թիմը համալրվել է դասընթացավարներով։ Արդեն հստակ ձևավորվել էին առանձին խմբեր։

2020 -ը փոխեց ամեն ինչ

2020-ի պատերազմի ժամանակ Լուիզայի ամուսինը ռազմաճակատում էր, իսկ ինքը սպասում էր առաջնեկի ծնվելուն։ Որոշվեց, որ պետք է մինչև պատերազմի ավարտը տեղափոխվի Հայաստան։ Ժամանակավոր դադարեցվեց հիմնադրամի գործունեությունը։

Պատերազմից հետո Լուիզան ընտանիքով վերադարձել է Արցախ. «Մեկ ամսական տղայիս գրկած՝ որոշեցի ճանապարհվել … Շատ դժվար էր Շուշիի մոտով անցնելը…Ես այնտեղ թողել էի ոչ միայն ողջ գիտակցական կյանքս, այլ նաև եղբայրներիս գերեզմանները, իմ ընտանիքի մի մասը»:

Պայքարը՝ 2020-ից հետո

Մի քանի ամիս անց որոշել են վերսկսել կրթական ծրագիրը: Էլեկտրաէներգիայի հաճախակի անջատումների պայմաններում նույնիսկ 16-17 տարեկան տեխնոառաքյալներից կազմված թիմը ուղիներ էր փնտրում: Այս դժվար իրավիճակում Ֆրանկոֆոնիայի կենտրոնի հետ համագործակցելով՝ մասնաճյուղ են բացել Ստեփանակերտում։ Հենց այդ ժամանակ էլ լսել են «Ռե Արմենիա» առցանց հարթակի մասին ու միանգամից դիմել «Մունք» տեխնոդպրոցի ստեղծման առաջարկով։

Դրամահավաքի մեկնարկը տրվել է 2021թ.նոյեմբերին։ 2 ամսում 700 անհատների և կազմակերպությունների նվիրաբերություններից գոյացել է 69 միլիոն դրամ։ Դրամահավաքն ընթացքի մեջ էր, երբ Հաղորտիի գյուղապետը, տեսնելով հիմնադրամի նվիրյալ գործունեությունը, տվել է գյուղապետարանի բանալիներն ու ասել. «Ես կարող եմ տնից էլ աշխատել, միայն թե դպրոցը կառուցվի»։ Շենքը, ի վերջո, նվիրաբերվել է «Ես» կրթական հիմնադրամին։

«Աշխարհի կենտրոնը»

Դրամահավաքից գոյացած գումարով դպրոցի վերանորոգումը սկսվել է 2022թ. փետրվարին: Ամբողջ թիմի ու գյուղացիերի ջանքերով դպրոցը պատրաստ էր հունիսին: «Այնքան բազմամարդ էր այդ օրը, որ կատակով ասում էին՝ Հաղորտին աշխարհի կենտրոնն ա տեռալ․․․»,- ժպիտով հիշում է Լուիզան։

Դասընթացների կազմակերպումը դժվարացավ 2022-ի շրջափակման պատճառով․ գազամատակարարման, էլեկտրաէներգիայի խափանումներն անհնար էին դարձրել տեղաշարժը։ Բայց անգամ այդ իրավիճակում դասընթացավարները Ստեփանակերտից գյուղ էին հասնում՝ ճանապարհի մի մասը հաճախ կտրելով ոտքով։ «Այդ դժվարին օրերին մենք նույնիսկ կարողացել ենք կազմակերպել տեխնոճամբար։ Թերևս կարողացանք կատարել մեր ուսանողների վերջին ցանկությունը Արցախում»,- հուզմունքը խեղդելով՝ պատմում է Լուիզան։

Տեղահանումից հետո

Համընդհանուր տեղահանման պայմաններում հիմնադրամի մեքենայով կարողացել են Հայաստան տեղափոխել 4 տարվա ստեղծած սարքավորումների մի մասը միայն։ Հիմնադրամի ներկայացուցիչները հիմնականում հաստատվել են Տաշիրում. այստեղ ՏՏ ոլորտը զարգացած չէր. «Սկզբում շատ բարդ էր․ բոլորս ընկճված էինք, ամեն պատ, ամեն ծառ տեսնելիս հիշում էինք մեր հայրենի բնակավայրի հարազատ անկյունները՝ փորձելով նմանություններ գտնել։ Բարդ էր նոր միջավայրում ամեն ինչ զրոյից սկսելը։ Բայց քանի որ բոլորս նույն գաղափարախոսության կրողն էինք, մեկ շաբաթից անցանք գործի»։

Սկզբում աշխատել են՝ «Ես» կրթական հիմնադրամի ֆոնդի մնացորդային գումարն օգտագործելով։ Հետո դիմել են մի շարք դրամաշնորհների, շատ դեպքերում մերժում են ստացել, բայց նաև փոքր դրամաշնորհների շնորհիվ կարողացել են դիմակայել։ Դիմել են նաև ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարություն, որ ֆինանսավորում ստանան, սակայն մերժում են ստացել. «Պատճառաբանել են, որ նմանօրինակ ծրագրեր արդեն ֆինանսավորվում են»։
Ոչ մի մերժում չի կասեցրել սկսած գործը Հայաստանում ընդլայնելու որոշումը: Այժմ էլ ունեն ֆինանսական ներդրումների մեծ կարիք, և դասավանդողների մեծ մասը կամավոր հիմունքներով է աշխատում, շարունակում են սովորեցնել նույն ջանասիրությամբ։ Լուիզան
ամփոփում է. «Իրավունք չոնինք կոտրվինք, մունք հազարավոր կյանքեր ընք պարտք, ուրանց տեղ պիտի ապրինք ու սերունդը դաստիրակինք, հայ պահինք։ Մեր ապագան մեր կրթված սերունդն ա»։

Ալյոնա Սարգսյան