Արցախից բռնի տեղահանվելուց հետո արդեն 4-րդ բնակավայրը փոխող Հակոբջանյանների ընտանիքը սոցիալական խնդիրների առջև է: 6 երեխա ունեցող Հակոբջանյանները դիմել են իրենց այս պահի բնակավայրի՝ Մասիսի տարածքային բաժին՝ սոցիալական վճարները ստանալու խնդրանքով:

44-օրյա պատերազմի ժամանակ բեկորային վնասվածքներ ստացած Սասուն Հակոբջանյանն այսօր տեղափոխվեց Երևանի Մուրացանի զինվորական հոսպիտալ. պետք է կրկին վիրահատվի. պատերազմի ժամանակ ստացել էր բեկորային վնասվածքներ, խնդիրներ կան ոտքի նյարդերի հետ կապված: Սա երկրորդ վիրահատությունն է. առաջինի ժամանակ հեռացրել են բեկորները. հիմա վիրաբուժական անհապաղ միջամտության կարիք կա:

Ընտանիքը չի ստացել 2023-ի նոյեմբեր-դեկտեմբերի 40.000+10.000 դրամի աջակցությունը: Ընտանիքի 7 անձանց ընդհանուր գումարը 350 000 դրամ է: Մասիսի սոցապ բաժնում ասել են, որ պետք է դիմում գրի, դա ուղարկել են Երևան: Երևանում՝ նախարարությունում, Սուսաննային ընդունարանի հեռախոսով են հավաստիացրել. «Հարգելի քաղաքացի, եթե նախորդը ստացել եք, դա էլ կստանանք»: Պաշտոնյայի այս հավաստիացումից անցել է մոտ մեկ ամիս. դեռ նորություն չկա:

www.mediaforedu.am -ի գրավոր հարցմանն ի պատասխան ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը ԼՂ-ից բոնի տեղահանված անձանց ուղղությամբ իրականացվող սոցիալական աջակցության ծրագրերը թվարկելիս նշել է, որ դրանցից «կարող են օգտվել նան հաշմանդամություն ունեցող անձինք. կեցության ն այլ ծախսերը հոգալու նպատակով 40+10 հազար դրամ աջակցության միջոցառման (ՀՀ կառավարության 12.10.2023թ. Ի 1763-Լ որոշում) շահառուներն են՝ ինչպես 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից հետո ԼՂ-ից բռնի տեղահանված անձինք, այնպես էլ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ից հետո տեղահանվածները (այդ թվում` հաշմանդամություն ունեցող անձինք): Նրանք, ովքեր ՀՀ-ում չունեն սեփականություն կամ ունեն բաժնային կամ ընդհանուր համատեղ, սեփականության իրավունքով իրենց պատկանող բնակվելու համար նախատեսված միայն մեկ անշարժ գույք և այդ բաժնեմասին համապատասխան մակերեսը փոքր է 20 քառակուսի մետրից, ամսական տրամադրվում է 50 հազար դրամ աջակցություն. այլ դեպքերում՝ աջակցությունը տրամադրվում է 10 հազար դրամի չափով»: Իսկ թե ինչու Հակոբջանյանների վճարը ժամանակին տեղ չի հասել, ինչու հանձաժողովը պատշաճ չի արձագանքել Սուսաննայի ամուսնու՝ Սասուն Հակոբջանյանի հարցի կարգավորմանը, կփորձենք տեղեկացնել նախարարությանը հասցեագրված մեկ այլ հարցման պաշտոնական պատասխանը ստանալուց հետո:

Մինչ այդ, ընտանիքը դեռ փորձում է գտնել դժվարություններին դիմակայելու ուղիներ:

Երեխաների ապրումները

6 երեխա ունեցող Հակոբջանյանների ընտանիքում դժվար է բացատրելը, թե ինչու և ինչպես են կորցրել իրենց տունը՝ Ստեփանակերտում: 2023-ի սեպտեմբերի 19-ից, երբ ստիպված էին տեղափոխվել Հայաստան, նախ մեկ ամիս ապրել են Լոռու մարզի Մարգահովիտ գյուղում։ Ճիշտ է, այնտեղ երեխաները դպրոց գնացել են, բայց ընտանիքը գյուղում չի հարմարվել: Նախընտրել են ապրել Երևանին մոտ բնակավայրում։ Գնացել են Արագածոտնի մարզի Կոշ գյուղ, հետո՝ Սայաթ-Նովա։ Այդ ընթացքում երեխաները դպրոց չեն հաճախել։ Իսկ Մարմարաշեն տեղափոխվելուց առաջ նույնիսկ մի քանի օր մեքենայում են ապրել ու քնել, շրջել են գյուղերով, մինչև գտել են այն տունը, որտեղից նույնպես հեռացել են անհարմարությունների պատճառով։ Հիմա մեկ ամիս է, ինչ Մասիս քաղաքում են ապրում. երեխաներին մեկ ամիս ամեն օր մեքենայով են հասցրել Մարմարաշեն:

Երեխաների կրթությունը

Ընդհանրապես տեղահանումը բացասաբար է անդրադարձել Սուսաննայի դպրոցական երեխաների կրթության վրա։
«Ռիտան 12 տարեկան է: Անկան 4 տարեկան է, Լուիզան՝ 6, Մավրիկը՝ 7, իսկ Շահենը 9 տարեկան է։ Ավետիսս էլ շուտով մեկ տարեկան կդառնա: Շահենը դհոլի է գնում։ Անկաս 4 տարեկան է, գիմնաստիկայի է գնում: Շահենը բոլորին է մեղադրում իր կորցրած հայրենիքի համար»,- www.mediaforedu.am -ին իր ընտանիքն է ներկայացնում Սուսաննա Հակոբջանյանը։

Մայրը պատմում է՝ Հայաստան գալուց մի քանի ամիս անց Շահենը շատ է փոխվել: Լինելով սովորաբար հանգիստ ու խաղաղասեր՝ սկսել էր շուտ բռնկվել, զայրանալ։

Կորուստների համար բոլորին է մեղադրում, անգամ՝ ուսուցիչներին։

Սուսաննային մտահոգում է երեխայի ապրումները։ «Լավ է, որ դպրոցում ըմբռնումով են մոտենում․ փորձում են ամեն ինչ անել, որ նոր միջավայրում հայտնված փոքրիկները հնարավորինս շուտ վերագտնեն իրենց հոգեկան անդորրը»,- գնահատում է մայրը։

Տեղահանումն ու գաղթի ճանապարհը խոր հետք են թողել նաև մյուս երեխաների վրա։ Նրանք իրենց տարիքին ոչ բնորոշ լուրջ ու մտահոգ հայացք ունեն․ դա նկատելի է միանգամից։ Հազվադեպ են ժպտում: 4 տարեկան Անկան մանրամասն է հիշում Ստեփանակերտն ու իրենց տունը։ Աղջնակը նույնիսկ երբեմն մտաբերում է Լաչինի միջանցքի անցակետով Հայաստան գալու ժամանակ տեսածը. նկարագրում պատերազմ սանձազերծածների ներկայացուցիչների ամեն մի շարժումը:

Մայրն ասում է, որ 2023-2024 ուստարին գրեթե կորսված էր իր երեխաների համար, գյուղից գյուղ և դպրոցից դպրոց տեղափոխվելով՝ նրանք չհասցրին յուրացնել տարվա ծրագիրը։ «Այդ ծանր տեղափոխությունը, մեր տան ու հայրենիքի կորուստը շատ են ազդել երեխեքիս վրա։ Էդ հոգեվիճակով այստեղ էլ մի քանի դպրոց են փոխել։ Բա էդպես սովորե՞լ կլինի»,- հարցնում է նա։ Սուսաննան հույս ունի, որ գոնե Մասիսում երկար կմնան, և հանգիստ պայմաններում երեխաները կկարողանան ի վերջո սկսել մտածել սովորելու մասին։

Դպրոցի անելիքը

Ուսուցիչ Կարեն Նազարյանը www.mediaforedu.am -ի հարցին ի պատասխան պարզաբանեց, որ անչափ կարևոր է՝ հայտնի իրադարձություններից հետո երեխաներն ունենան կայունության զգացողություն. «Իհարկե ճակատագրական նման իրադարձությունների պարագայում դժվար է լիարժեք կենտրոնանալ մանկավարժական դիրքորոշման վրա, բայց այդուհանդերձ, ելնելով հենց խնդրից, երեխաների համար կարևոր կլիներ դպրոց չփոխելը։ Մինչև դեռահասության շրջան երեխաների համար կարևոր է ունենալ հեղինակություն՝ ի դեմս դպրոցի ուսուցչի։ Դպրոցը անընդհատ փոխելը նշանակում է այդ հեղինակությունը անընդհատ փոխել։ Մեր պարագայում բացի այդ հանգամանքից երեխաների համար լավ կլիներ հաստատուն, մնայուն միջավայրի ստեղծումը, տան զգացողության վերգտնումը, որին դպրոցը կարող է մեծապես օգնել»։

Նրբանկատության կարիք

Կրթության փորձագետ, ուսուցիչ Նելլի Հայրապետյանը www.mediaforedu.am -ի հետ զրույցում բացատրեց, թե ինչ ազդեցություն է թողնում երեխաների՝ դպրոցի, տարածքի, միջավայրի հաճախակի փոփոխությունը:

«Անգամ ոչ արտակարգ իրավիճակում անչափահասների համար դպրոցը փոխելը ռիսկային է հոգեբանական տրավմաների տեսանկյունից։ Նոր միջավայրում հարմարվելու ժամանակահատվածը կարող է շատ երկար տևել, և երեխան կարող է այդպես էլ չազատվել «նորեկի» բարդույթից։ Նոր իրավիճակը կարող է խաթարել հուզական դաշտը և վարքային անցանկալի դրսևորումների տեղիք տալ»,- ասում է Նելլի Հայրապետյանը։

Նելլի Հայրապետյանի խոսքով, Արցախից բռնի տեղահանված երեխաների դեպքում խնդիրն ավելի բարդ է, իհարկե, քանի որ հարազատ տան, դպրոցի կորուստը ինքնին հոգեբանական ծանր հարված է, դրան ավելանում են նոր բնակատեղիի փնտրտուքի անորոշությունը, նոր մարդկանց միջավայրում, նոր իրողությանը հարմարվելու դժվարությունը, և պատկերն ավելի բարդ տեսք է ստանում։ «Այս իրավիճակում մեծ դեր ունեն կրթամշակութային այն հաստատությունները, որտեղ սկսում են հաճախել այս երեխաները։ Նրբանկատ և ուշադիր վերաբերմունքը կարող է մեղմել խնդիրը և օգնել այս երեխաներին վերականգնելու աշխարհի խաթարված պատկերը, դրան զուգահեռ՝ մի անզգույշ արտահայտությունն անգամ կարող է խոր հետք թողնել երեխայի ներաշխարհում և վարքային խնդիրների հանգեցնել նույնիսկ հետագա ողջ կյանքի ընթացքում»:

Ուսուցիչը խորհուրդ է տալիս երեխաներին ներգրավել արվեստներով զբաղվելու մեջ: Նելլի Հայրապետյանը վստահ է, որ արվեստներով զբաղեցնելը՝ նկարչություն, երաժշտություն և այլ, կօգնի ինքնաարտահայտվել, կկանխի նյարդային պոռթկումները և կվերականգնի հոգեկան ներդաշնակությունը։

Արմինե Ավետյան