«Աստված ամբարդ լիգյը պահե», «Մինդ հազար տեռնա», «Մին ծլիս, հազար ծաղկիս». այս գրություններն Արցախից բռնի տեղահանված Գայանե Պետրոսյանինն են՝ փայտյա գդալների վրա: Արցախի բարբառը Գայանեին ուժ ու հարազատության զգացողություն է տալիս. «Մեր բարբառով խոսելը, արցախցի երեխաների հետ շփումը ինձ ուժ է տալիս, որ կարողանամ նորից ստեղծագործել»։

Գայանեն տեղահանումից հետո մի որոշ ժամանակ դժվարացել է հարմարվել նոր իրողություններին: Ի վերջո, 2023-ի փետրվարից մայիս համագործակցել է «Կարմիր խաչ»-ի հետ «Արցախցի երեխաների ադապտացիա» ծրագրով: Ապա կամավորության սկզբունքով նկարչություն է դասավանդել Նվեր Սաֆարյանի անվան հ․ 164 դպրոցում։ «Ունեի ընդամենը մեկ ժամ, բայց օրվա մեջ մինչև 40 աշակերտի հետ էի պարապում՝ առաջինից ութերորդ դասարանցիներ»:

Գայանեն այժմ աշխատում է Նոր Նորքի երկրորդ զանգվածի մշակույթի տանը՝ որպես նկարչության ուսուցչուհի։ Տասը աշակերտից ութը Արցախից բռնի տեղահանված երեխաներ են։

Գայանեն, ինքն իրեն հույս տալով, շարունակում է կավե սպասքի վրա նկարել հայկական ազգային զարդանախշեր, Հայաստանի բնությանը հատուկ ծաղիկներ: Ձեռագործ սփռոցների մասին խոսելիս առանձնացնում է՝ «թելերով նկարած սփռոցներ», «ժապավենագործ սփռոցներ»: Նաև թռչնատառերով աշխատանքներ է անում, հիմնականում՝ էկո պայուսակներ: Բոլոր աշխատանքների վրա նշում է իր անուն, ազգանուն, հայրանունը՝ Գայանե Վալերիի Պետրոսյան: Բացատրում է. «Ընդամենը 14 տարեկան էի, երբ հայրս զոհվեց։ Ես ուզում եմ, որ հորս անունը միշտ լինի իմ գործերի մեջ։

Նա իմ հպարտությունն է։ Ցավոք, հորս և ապուպապերիս գերեզմանները Արցախում են»։

Հոգեբանական այս բարդ ապրումներով հանդերձ՝ ստիպված է հաղթահարել բոլոր խոչընդոտներն ու ստեղծագործել: Որդու միակ խնամողն է. «Ես պարտավոր էի ոտքի կանգնել, որպեսզի կարողանամ ապահովել նրան»։

Գայանեն ասում է, որ առանց ստեղծագործելու ոչ մի կերպ չէր կարողանա դիմակայել դժվարություններին:

Մինչ բռնի տեղահանումը

Նախքան 2023թ. սեպտեմբերի 29-ը Գայանեն աշխատում էր Ստեփանակերտի մանկապատանեկան ստեղծագործական կենտրոնում՝ որպես խմբակավար: 25 տարվա մշակութային գործունեության ընթացքում մի շարք վարպետաց դասեր է անցկացրել, մասնակցել բազմաթիվ փառատոների, մրցույթների թե՛ Արցախում, թե՛ Հայաստանում։

2023 թ. հոկտեմբերին Գայանեն ծրագրում էր կազմակերպել անհատական աշխատանքների բարեգործական ցուցահանդես-վաճառք, որից ստացված ամբողջ հասույթը մտադիր էր ուղղել 2020թ. պատերազմի ժամանակ զոհված իր նախկին աշակերտների ընտանիքներին։ «Դա իմ կյանքի մեծագույն երազանքն էր։ Տարիներով վաստակած ողջ գումարս ներդրել էի, որպեսզի կարողանամ ստեղծել իմ գործերը։ Գիշեր -ցերեկ չէի քնում, ողջ ժամանակս ներդրել էի այդ գաղափարի իրագործման վրա։ Նախատեսում էի այդ օրը (տեղահանման,-խմբ.) նաև հայտնել, որ բացվում է իմ նկարչական ստուդիան»: Բայց ամբողջ ցուցահանդեսի արժեքավոր բազան մնացել է Արցախում։ Գայանեն բռնի տեղահանման մղձավանջի պայմաններում կարողացել է որպես հիշատակ ընդամենը մի քանի ձեռագործ սփռոց վերցնել:

Ապրելու ուժ

Այս իրավիճակում չէր կարող անգամ պատկերացնել մեկ տարի անց ակտիվ գործունեություն ծավալելու մասին: Ամեն ինչ կորցնելուց ու Հայաստանում ապաստան գտնելուց երկու ամիս անց դեռ չէր կարողանում վրձին վերցնել, մերժում էր բոլոր պատվերները, չուներ անհրաժեշտ աշխատանքային գործիքներ, նյութեր: Այդ իրավիճակում, սակայն, երբ մանկության ընկերուհին ներկեր ու վրձիններ նվիրեց ու հորդորեց, որ անպայման շարունակի ստեղծագործել, միանգամից մտափոխվեց՝ ընդունելով, որ միայն սիրելի աշխատանքով զբաղվելը կարող է ապրելու ուժ տալ։

Առաջին մեծաքանակ պատվերը Բուլղարիայից է եղել, որի շնորհիվ կարողացել է ձեռք բերել անհրաժեշտ աշխատանքային նյութերը: Այդպես էլ վերականգնվել է վստահությունը սեփական ուժերի նկատմամբ: Վստահությունն օգնում է, որ Արցախ վերադառնալու հույսը միշտ վառ մնա: Հիմա օրեցօր ավելի մեծ եռանդով է աշխատում, որ, ի վերջո, մի օր Ստեփանակերտում իրականություն դարձնի իր բարեգործական ցուցահանդես-վաճառքը, նաև անհատական նկարչական ստուդիան բացի։ Բայց մինչ այդ Մայր Հայաստանում ցանկանում է վերստին ստեղծել այն ամենը, որ թողել է Արցախում։ «Արցախցին տի յա, չորեքթաթ տալավ, պայքարելավ, վեննի ա կանգնում»,- հաստատում է Գայանեն։

Ալյոնա Սարգսյան