Հադրութի շրջանի Մեծ Թաղեր գյուղից տեղահանված գորգագործ, կարպետագործ վարպետ Նազիկ Աբաղյանը Արարատի մարզի Ոստան գյուղում շարունակում է գործել՝ պահպանելով արցախյան մշակույթը:

2014-ին էր, երբ «Ղարաբաղ կարպետ» ընկերությունը Մեծ Թաղեր գյուղում մասնաճյուղ բացեց։ Հետո Նազիկը սկսեց աշխատել։ 2018-ին Հադրութի մանկապատանեկան ստեղծագործական կենտրոնից Մեծ Թաղեր գյուղի մասնաճյուղում որպես խմբակավար աշխատելու առաջարկ ստացավ։ Գորգագործության և կարպետագործության երեք խմբակում շաբաթական 18 ժամ ուներ, դասավանդում էր շուրջ 30 աշակերտի։

«Գորգագործությունը դարերի պատմություն ունի: Պահպանելով հայկական այդ մշակույթը՝ պահպանում ենք մեր հայկական ինքնությունը,- ասում է Նազիկը և ընդգծում,- պարտավոր ենք սերունդներին փոխանցել այդ կարևոր գաղափարախոսությունը»։

Աստղագորգ

Նազիկը գորովանքով է հիշում, թե ինչպես են տատիկն ու մայրն իր օժիտի համար աստղագորգ գործել, որի երկարությունը երկու մետրից ավելի էր։ 2020թ. չարաբաստիկ պատերազմի պատճառով ստիպված տեղահանվելով՝ ոչինչ չի կարողացել իր հետ բերել գյուղ. «Աշխատանքային գործիքներս, գորգագործության հաստոցները, նյութերը, գործած գորգերը, կարպետները, ամբողջը մնացել է Մեծ Թաղեր գյուղում», – ափսոսում է նա։

2020թ. պատերազմից հետո Հադրութի մանկապատանեկան ստեղծագործական կենտրոնը Երևանում բացելուց հետո մասնաճյուղերից մեկի վայրն ընտրել են հենց Ոստանը, որտեղ բնակություն են հաստատել արցախից բռնի տեղահանված վարպետները։

Կրթական խոչընդոտներ և կամավորություն

2023 թ. հոկտեմբերի 1-ից պաշտոնապես լուծարվել են Արցախի պետական բոլոր հիմնարկները, դադարեցվել է պետական ֆինանսավորումը․ Հադրութի մանկապատանեկան ստեղծագործական կենտրոնի տնօրենը դիմել է ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարությանը՝ աջակցության ակնկալիքով, սակայն ապարդյուն։

Նազիկին զարմացրել է նախարարության անտարբերությունը. «Մեր կենտրոնը Արցախում գործող ամենամեծ մշակութային կենտրոններից է եղել, պարբերաբար մասնակցել ենք Հայաստանում կազմակերպվող մի շարք փառատոնների, ցուցահանդեսների, ներկայացրել Արցախի հարուստ մշակույթը, ինչո՞ւ չընդառաջեցին»։

Սակայն անգամ այս դժվարությունները չեն հուսահատեցրել Նազիկին: Նա Ոստանի՝ իրենց վարձակալած տանը շարունակում է կամավոր սկզբունքներով սովորեցնել աշակերտներին (շաբաթական 18 ժամ) գորգագործություն և կարպետագործություն։

Նազիկը նշեց, որ Ոստանի միջնակարգ դպրոցի տնօրենի հետ պայմանավորվել են սեպտեմբերից դպրոցի տարածքում անցկացնել պարապմունքները։ 20 աշակերտ ունի Արցախից և Հայաստանից։

Նազիկը պատմում է, որ երեխաները տարբեր տարիքային խմբերից են, բայց բոլորն էլ մեծ ոգևորությամբ են գալիս պարապմունքների. «Շատ վախտ կռվես ըն հաստոցի ըռջին նստելի, գորգ սըվրելի հետի», – մանրամասներն է ներկայացնում ժպիտով։

Ժամանակակից աշխարհի դինամիկ զարգացմանը զուգահեռ՝ Նազիկի աշակերտները մեծ սիրով են հաճախում հնագույն արհեստ համարվող գորգագործության և կարպետագործության պարապմունքներին։ Նազիկը պատմում է, որ անկախ սոցիալական և այլ դժվարություններից՝ ինքը միշտ սիրով է ընդունում աշակերտներին, պատմում է ազգային զարդանախշերի առաջացման պատմությունները՝ կարևորելով արհեստի դերը կյանքում։

Վիշապագորգը՝ խորհրդանիշ

Նազիկն ասում է, որ վիշապագորգը համարվում է բարու և չարի անվերջանալի պայքար արտահայտող մշակութային նմուշ, նաև հաղթանակի խորհրդանիշ։

«Վիշապագորգի քառակուսիները խորհրդանշում են աշխարհի չորս կողմերը»,- բացահայտում է գորգագործ վարպետը։

Նազիկն ուսումնասիրել ու պարզել է, որ որոշ վիշապագորգերի հակառակ կողմում մի ամբողջ կյանքի պատմություն է թաքնված խորհրդանիշների, զարդանախշերի տեսքով։ Ինչպես նաև թաքնված են հիշողություններ, կարոտ, ցավ, ուրախություն, ու շատ հաճախ նախշերն ավելի շատ բան կարող են պատմել գորգագործի ինքնության մասին։ Վիշապագորգի ամենահայտնի զարդանախշը հավերժության անիվն է, կամ կյանքի անիվը, որը բաղկացած է ութ կոր թևերից։

Վիշապագորգերի վրա պատկերվում են բուսական ու կենդանական զարդանախշեր։ Կենտրոնական մասում կեռ խաչն է, վիշապները տեղավորված են զուգահեռ շարքով, յուրաքանչյուրում պատկերված է կենաց ծառը։

Նազիկը առանձնահատուկ տարբերություն չի տեսնում Արցախի և Հայաստանի վիշապագորգերի միջև, սիրում է բոլոր զարդանախշերը։
Գորգագործի երազանքն է՝ վերադառնալ Արցախ` Մեծ Թաղեր: Բնորոշում է՝ իրենց գյուղը նման էր դրախտավայրի. գեղեցիկ բնությամբ, սարերով, օդի մաքրությամբ, բարի մարդկանցով։ Արցախից բռնի տեղահանվելուց հետո ոչ մի բնակավայրում չի գտել կամ չի զգացել հարազատ գյուղի էներգետիկան։ Ոստանում հարմարվել և ուժ է ստանում սիրելի աշխատանքով զբաղվելուց, աշակերտներին Արցախի մշակույթին ծանոթացնելուց:

Մեծ ցանկություն ունի, որ ՀՀ կառավարությունը, ԿԳՄՍ նախարարությունը աջակցեն, որ Հադրութի մանկապատանեկան ստեղծագործական կենտրոնը կարողանա շարունակել իր գործունեությունը պետական ֆինանսավորմամբ: Ասում է՝ Արցախից բռնի տեղահանված վարպետները պետք է կարողանան լուծել նաև սոցիալական բազմաթիվ խնդիրները։

Նազիկը լավատես է, ժպտում է՝ արցունքներն աչքերին, ասում է . «Չպետք է հուսահատվինք, պիտի շարունակինք սվըրցնելը»։

«Բրդյա թելից կերտվող պատմություն»

Արցախի Մեծ Թաղեր գյուղից 2021թ. բռնի տեղահանված 15-ամյա Միլենա Աբաղյանը գորգագործության հանդեպ սերը ժառանգել է տատիկից և մորից: «Ես տարվեցի գորգագործությամբ, որովհետև ինձ համար շատ հետաքրքիր էր տեսնել, թե ինչպես է բրդյա թելից կերտվում պատմություն։ Գորգագործության արհեստը եղել է մեր մշակույթի մի մասը և մեր այցեքարտը։ Պետք է պահպանենք մեր ազգայինը», – ասում է Միլենան։

Նա սովորում է Ոստանի միջնակարգ դպրոցում: Սկզբում շատ դժվար է հարմարվել նոր միջավայրին, չէր ուզում հաճախել դպրոց, ուզում էր հետ դառնալ հայրենի գյուղ։ Բայց ժամանակի ընթացքում դպրոցում ձեռք է բերել լավ ընկերներ, որոնք օգնել են ընտելանալ նոր միջավայրին։

«Արդեն չորս տարի է՝ մեր գյուղ տանող ճանապարհը փակ է մեզ համար… Ես այնտեղ թողել եմ ամեն ինչ… Ամենաշատը կուզեի իմ լուսանկարների ալբոմը հետ բերել»: Միլենան պատմում է, որ գորգագործությամբ, կարպետագործությամբ զբաղվելով՝ մտովի տեղափոխվում է Արցախ՝ իր հայրենի գյուղ, հիշում այնտեղ ապրած լավ օրերը։ Զբաղվում է նաև նկարչությամբ։

Երազում է անվանական բրենդային հագուստի բիզնես ունենալ, ինչպես նաև ճանապարհորդել տարբեր երկրներում, բացահայտել տարբեր երկրների մշակույթը, պատմությունը, ճարտարապետական կոթողները։

Գորգագործության տարածումը

15-ամյա Ռոզի Խաչատրյանը՝ Միլենայի դասընկերուհին, գորգագործության խմբակ է հաճախել Միլենայի շնորհիվ. «Միլենան այնքան ոգևորված էր պատմում գորգերի, կարպետների մասին, որ ես նույնպես ցանկացա հաճախել խմբակ»,- պատմում է Ռոզին ու ավելացնում, որ տարվելով գորգագործությամբ՝ խորհրդածում է տարբեր հարցերի շուրջ, հաճախ ճիշտ լուծումները գտնում է գործելու ժամանակ:

Ռոզին ցանկանում է սոցիոլոգ դառնալ։ Երազանքներ չունի. կարծում է՝ պետք է նպատակներ ունենալ և ձգտել հասնել դրանց իրականացմանը։

Ալյոնա Սարգսյան