Երբ մենք այսօր լսում ենք «էսսե» բառը, առաջին հերթին մտածում ենք դպրոցական կամ համալսարանական աշխատանքների մասին։ Իրականում Էսսեի ստեղծումը կապվում է ֆրանսիացի գրող, փիլիսոփա Միշել դը Մոնտենի հետ։ Նրա «Essais» ժողովածուն ( 1580 թ.) ներկայացնում էր մտքերի փորձեր՝ essai, ֆրանսերենից թարգմանված «փորձարկում»։ Մոնտենը գրում էր ազատ ոճով, համադրելով իր կյանքի փորձառությունը, դասական հեղինակների մեջբերումները և փիլիսոփայական հարցադրումները:

Մի քանի տասնամյակ անց անգլիացի գրող, փիլիսոփա Բեկոնը զարգացրեց էսսեի ժանրը՝ այն դարձնելով ավելի կառուցվածքային ու խստապահանջ։ Նրա «Essays» ժողովածուները (1597թ․, 1612թ․, 1625թ․) արդեն ունեն հստակ կառուցվածք, կարճ ձևակերպված պնդումներ և բարոյափիլիսոփայական խորհուրդներ։

Եթե Մոնտենը ներկայացնում էր անձնական փորձառություն, ապա Բեկոնը՝ հասարակական և քաղաքական միտք։

Ավելի ուշ Անգլիայում գրողներ և քաղաքական գործիչներ Ջոզեֆ Ադիսոնը և Ռիչարդ Սթիլը հիմնեցին «Հանդիսատեսը» (The Spectator) պարբերականը (1711 թ.), որտեղ էսսեն հասարակության բարոյական, քաղաքական ու կենցաղային հարցերը ներկայացնելու միջոցն էր։ Նրանց տեքստերը կարդացվում էին լայն շրջանակներում և նպաստում էին էսսեի հանրայնացմանը։

Լուսավորչության դարաշրջանում էսսեն ստացավ նոր դեր․ այն արդեն գիտական ու փիլիսոփայական գաղափարներ տարածելու համար էր։ Ֆրանսիացի մտածողները, ինչպես օրինակ Ռուսսոն կամ Վոլտերը, իրենց քննադատական մտքերն էին տարածում կարճ ու հասանելի էսսեներով։

19 – րդ դարում էսսեն արդեն ամրապնդվել էր որպես գրական և հրապարակախոսական ժանր։ Այն գործածվում էր գրական քննադատության, փիլիսոփայության և հասարակական վերլուծության մեջ։ Ըստ միջազգային կրթական տեղեկատու հարթակներից մեկի՝ ThoughtCo-ի, այս ընթացքը կարելի է համարել «էսսեի մեծ դարաշրջան», երբ այն դուրս եկավ միայն գրական շրջանակներից և դարձավ հասարակական կյանքի կարևոր մաս:

Ակադեմիական էսսեի ձևավորումը

Ժամանակի ընթացքում էսսեն միայն գրականության ու մամուլի սահմաններից դուրս գալով՝ մտավ կրթական համակարգ։ Դեռևս 18–19-րդ դարերից այն դարձավ եվրոպական համալսարանների հիմնական գրավոր ձևաչափերից մեկը․ ուսանողներից սկսեցին պահանջել աշխատանքներ, որոնք պետք է ցույց տային ոչ միայն փաստերի իմացություն, այլև քննադատական մտածողություն ու վերլուծական հմտություններ։

Ըստ ԱՄՆ Կրթական գիտությունների ինստիտուտի «Միջնակարգ դպրոցի աշակերտներին արդյունավետ գրել սովորեցնելը» ուղեցույցի (Teaching Secondary Students to Write Effectively), գրավոր աշխատանքը խթանում է քննադատական մտածողությունը։ Սեփական մտքերը գրավոր ձևակերպելը, արտահայտելը և վերլուծելը սովորողներին ստիպում է քննադատաբար մտածել գաղափարների մասին և դրանք փոխանցել։

Ըստ Էսսեքսի համալսարանի, ակադեմիական էսսեն ունի մի քանի հիմնական հատկանիշ․

Ակադեմիական էսսեի նպատակը միայն գիտելիք ստուգելը չէ։ Ինչպես նշում է Հարվարդի համալսարանի գրավոր աշխատանքների կենտրոնը, էսսեն սովորեցնում է մտածել գիտելիքների մասին, կառուցել հստակ փաստարկ և պաշտպանել սեփական դիրքորոշումը։

Էսսեի նշանակությունը ժամանակակից աշխարհում

Այսօր էսսեն համարվում է թե՛ դպրոցական, թե՛ բարձրագույն կրթության հիմնական գործիքներից մեկը։ Այն սովորողներին օգնում է ոչ միայն գրավոր խոսք զարգացնել, այլև մտածել կառուցվածքային, վերլուծել աղբյուրները և ձևավորել քննադատական մոտեցում։

Ըստ ՏԶՀԿ «Գրելը փոփոխվող աշխարհում» զեկույցի, գրավոր խոսքն ունի անփոխարինելի դեր՝ հաղորդակցության և ուսուցման հարցերում։

Միևնույն ժամանակ, էսսեն շարունակում է մնալ հանրային մտքի կարևոր ժանր։ Կիրառվելով դարեր շարունակ, հարմարեցվում է ժամանակակից պահանջներին՝ դպրոցում, համալսարանում և հանրային դիսկուրսում:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Խոսելու, լսելու և գրելու ուսուցում» ձեռնարկում ընդգծվում է, որ սովորողներին անհրաժեշտ է ստանալ բազմազան փորձառություններ։ Դպրոցում և առօրյայում պահանջվում է լեզվական հմտությունների կիրառում, և հենց այդ պատճառով տարբեր տեսակի գրավոր առաջադրանքները դառնում են կարողությունների զարգացման կարևոր միջոց։ Սովորողները հատկապես մեծ օգուտ են քաղում այն աշխատանքներից, որտեղ ներկայացնում են սեփական հետազոտությունների արդյունքները կամ արտահայտում իրենց զգացմունքներն ու փորձառությունը։ Գրելու յուրաքանչյուր ձևի համար անհրաժեշտ է ոչ միայն հստակ ու նպատակային ուսուցում, այլև մշտական վարժանք և շարունակական հետադարձ կապ առաջընթացի վերաբերյալ։

Էսսեն անցել է երկար ճանապարհ՝ դառնալով մի ժանր, որը միավորում է գրականությունը, կրթությունը և հանրային մտածողությունը։ Հաջորդ հրապարակումներով էսսեին կանդրադառնանք տարբեր դիտանկյուններից։ Կարևոր է հասկանալը, թե ինչպես է էսսեն մտնում դպրոցական ծրագրեր, ինչ դժվարություններ են առաջանում և ստեղծագործական ու քննադատական մտածողության զարգացման ինչ հնարավորություններ կան։

Լիլիթ Ավագյան