«Մեդիան հանուն կրթության» ՀԿ համահիմնադիրները ապրիլի 7-ին հանրակրթության 2026-2028 թթ. միջնաժամկետ ծախսային ծրագրերի հայտի նախագծի քննարկմանը ուղղեցին իրենց հարցերը՝ ԿԳՄՍ փոխնախարար Արաքսիա Սվաջյանին:

Կրթությունը՝ ՀՆԱ-ում

«UNESCO-ն առաջարկում է, որ համախառն ներքին արդյունքի 4-6 տոկոսը հատկացվի կրթությանը։ Մեր երկրում դեռ 2․5 տոկոսն է։ Նախարարությունը ի՞նչ քաղաքականություն է վարում, որ փոքր ինչ մոտենա գոնե նվազագույն ցուցանիշին՝ 4 տոկոսին, և դա ե՞րբ է հնարավոր: Թեկուզ երկարաժամկետ կտրվածքով, ասենք՝ 2050 թվականին, ինչպե՞ս եք պատկերացնում այդ ցուցանիշը, ի՞նչ է տեղի ունենում մեր երկրում այս ուղղությամբ, ունե՞նք այդ հեռահար նպատակը»,- ապրիլի 7-ին ԿԳՄՍ նախարարությունում տեղի ունեցած հանրակրթության, նախադպրոցական և միջին մասնագիտական կրթության ոլորտների 2026-2028 թթ. միջնաժամկետ ծախսային ծրագրերի հայտի նախագծի քննարկմանը փոխնախարար Արաքսիա Սվաջյանին հարցրեց «Մեդիան հանուն կրթության» ՀԿ նախագահ Անուշ Մարտիրոսյանը՝ վկայակոչելով Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության հրապարակած ցուցանիշները զարգացած կրթական համակարգ ունեցող երկրների վերաբերյալ: Ըստ հրապարակված տվյալների, Ֆինլանդիան ՀՆԱ-ի մոտ 5.5%-ն է ծախսում կրթության վրա, Շվեդիան՝ ՀՆԱ-ի մոտ 7․3 %-ը:

Փոխնախարար Արաքսիա Սվաջյանը պատասխանեց. «Մենք, բնականաբար, իրականացրել ենք այդ վերլուծությունը և կառավարությունում ներկայացրել ենք կրթության ռազմավարության 2024 թվականին իրականացված ծրագրերի հաշվետվությունը: Ներկայացվել է նաև ՀՆԱ-ի փոփոխության սահմանաչափը վերջին տարիների ընթացքում: Նկատելի է առկա փոփոխությունը, բայց միևնույն ժամանակ դեռ չենք հասել այդ սահմանաչափին, որ միջազգային չափանիշներով նվազագույնն է։ Կարծում եմ՝ նախորդ տարիների աճի և առաջիկա տարիների պլանավորման թվերը ցույց են տալիս, որ մենք բավականին հավակնոտ ծրագրեր ունենք, որոնք ենթադրում են բյուջետավորում և համամասնությունը ՀՆԱ-ում կավելանա»։

Ըստ Արաքսիա Սվաջյանի, ԿԳՄՍ նախարարությունն ունի վերլուծություն. «Ունենք վերլուծություն 1 սովորողի հաշվով տարբեր կրթական մակարդակներում՝ ինչպես է այդ փոփոխությունները տեղի ունեցել, այդ տեղեկությունները կան Համաշխարհային բանկի և մի շարք այլ միջազգային կազմակերպությունների վերլուծություններում, որոնք ցույց են տալիս, թե վերջին տարիներին կրթության ֆինանսավորումը որքան է ավելացել, բայց, բնականաբար, անելիքները դեռ շատ են»։

Անուշ Մարտիրոսյանը փորձեց հստակեցնել՝ հարցնելով. «Գիտե՞ք արդյոք՝ քանի տարի հետո Հայաստանում կունենանք ՀՆԱ-ի գոնե 4 տոկոսի հատկացում՝ կրթությանը»։

Արաքսիա Սվաջյանը պատասխանեց. «Արդեն իրականացված է մինչև 2025 թվականի բյուջտային պլանավորումը, ՄԺԾԾ-ի հաշվարկները, և չեմ կարող ասել, թե քանի տոկոսը կլինի, բայց մենք մշակել ենք 2026-2028 թթ ՄԺԾԾ-ն, որի մեջ արդեն նկատելի է, թե ինչ համամասնություն է կազմելու: Բայց թե երբ կհասնենք Ձեր նշած տոկոսին, այս պահին դժվարանում եմ ասել, մանրամասն պետք է վերլուծել։ Բացի այդ, պետք է ունենալ բովանդակալի ծրագրեր, որպեսզի այդ ծրագրերի բյուջետավորման հայտ ներկայացնես համապատասխան կառույցներին, բայց մյուս կողմից էլ երկրի տնտեսության զարգացումն էլ այդ հնարավորությունը պետք է տա»։

ՄՀԿ համահիմնադիր, հատուկ մանկավարժ Սուսաննա Դավթյանը հետաքրքրվեց կրթության առավել բովանդակային և հեռահար զարգացման ռազմավարական  ծրագրերի հնարավորությամբ: «Քանի որ կրթությունը պահանջում է  մեծ ներդրումներ և հեռահար ծրագրեր, քանի՞ տարվա կտրվածքով պատկերացում կա նախարարությունում՝ կապված մեր կրթական համակարգի հետ»:

Արաքսիա Սվաջյանը վկայակոչեց մինչև 2030 թ. Կրթական բոլոր մակարդակների անելիքների վերաբերյալ իրավական ակտը:

ՄՀԿ համահիմնադիր Անուշ Մարտիրոսյանը հիշեցրեց, որ, օրինակ, Ֆինլանդիան 80 տարվա կրթական ռազմավարության շնորհիվ է այսօր նվաճել լավագույն համակարգ ունեցող երկրի կարգավիճակը: Ապա հետաքրքրվեց, թե Հայաստանը ե՞րբ է պատրաստվում ներկայացնել երկարաժամկետ կրթական ռազմավարություն:

Արաքսիա Սվաջյանն ասաց, որ չի կարող պատասխանել այդ հարցին, սակայն ավելացրեց. «Այդ ճանապարհի վրա ենք»:

Ատեստավորման ցածր ցուցանիշներ

«Մեդիան հանուն կրթության» ՀԿ նախագահն անդրադարձավ փոխնախարարի հայտարարությանը, թե «Կամավոր ատեստավորման գործընթացը 2024 թ. առաջընթաց է գրանցել, հանրապետության ուսուցիչների 20 տոկոսն արդեն իսկ անցել է կամավոր ատեստավորում»:

ՀԿ նախագահ Անուշ Մարտիրոսյանը համադրեց ԿԳՄՍ փոխնախարարի հրապարակած տվյալն ու իրավական ակտերով նախատեսված պատկերը՝ ընդգծելով դրանց անհամապատասխանությունը. «Նշեցիք, որ ուսուցիչների 20 տոկոսն է ստանում աշխատավարձի հավելավճար կամավոր ատեստավորման շնորհիվ, սակայն ԿԳՄՍ նախարարի 2021 թ. հրամանով նախատեսված էր, որ այս տարի արդեն 50 տոկոսը պետք է ստանար հավելավճար։ Ի՞նչ հետևություններ եք արել, ի՞նչ պատճառներ եք բացահայտել և ի՞նչ եք նախաձեռնում այդ խնդիրները լուծելու ուղղությամբ»։

Արաքսիա Սվաջյանը ի պատասխան ընդունեց, որ խնդիրներ կան. «Ինչ վերաբերում է կամավոր ատեստավորման ցուցանիշներին, ապա այո, կրթության ռազմավարության գործողությունների պլանում թիրախները, որոնք պլանավորված էին 2023 թվականի համար, մենք լիարժեք չենք իրականացրել և հաշվետվության մեջ դրանք նշել ենք որպես թերի կատարված։ Ամեն տարի ծրագրեր ենք իրականացնում, որպեսզի բարելավենք և մեծացնենք մասնակցությունը։

2024 թվականի արդյունքները թույլ են տալիս մտածել, որ հասել ենք մի կետի, որ մասնակցության ցանկությունը բավականին մեծացել է։ Ներկայումս չունենք դպրոցներ, որ գոնե 1 ատեստավորված ուսուցիչ չլինի, հնավոր է՝ լինեն, բայց շատ քիչ։ Ունենք դպրոցներ, որտեղ 90 տոկոսից ավելը արդեն ատեստվորված են։ Շատ խայտաբղետ պատկեր ունենք: Բայց մի բան ակնհայտ է, որ բոլոր ուսուցիչների մեջ մտել է ատեստավորմանը մասնակցելու միտքը, ցանկությունը և առնվազն այն տեխնիկական խնդիրները, որոնք բարդացնում էին գործընթացը, օրինակ՝ ձևաչափերի լրացումը, փորձում ենք լուծել և անցյալ տարի ինչ-որ չափով լուծվել է էլեկտրոնային եղանակի միջոցով։ Ամեն տարի կամավոր ատեստավորում անցկացնելուց հետո վերլուծություններ ենք անում, փոփոխություններ ենք իրականացնում, որպեսզի հաջորդ անգամ ավելի որակով կազմակերպենք։ Հոսով ենք՝ 2025 թվականին ավելի գոհացուցիչ տվյալներ կունենաք»։

Թեստերի որակը

Ուսուցիչների ատեստավորման իրական պատկերի հետ կապված խնդիրներն առաջ քաշեց «Մեդիան հանուն կրթության» ՀԿ համահիմնադիր, հայոց լեզվի և հայ գրականության ուսուցիչ, ատեստավորման առաջին փուլին մասնակցած Նելլի Հայրապետյանը՝ նշելով. «Գաղտնիք չէ, որ թեստերի որակն է հիմնական պատճառը, ինչից խուսափում են ուսուցիչներից շատերը: Կան ուսուցիչներ, որոնք տրամադրված են գնալու, բայց հետ են կանգնում հայտ ներկայացնելուց հետո։ Մեր երկրում թեստագրության հետ կապված խնդիր կա: Այսինքն մենք չունենք այդ դպրոցը, որը սովորեցնում է թեստ գրել համաշխարհային ցուցանիշներին համապատասխան։ Այս ուղղությամբ արդյո՞ք նախատեսում ենք բյուջետային հատկացումներ թեստագրություն սովորեցնելու և թեստերի որակը բարելավելու ողղությամբ»։

Նելլի Հայրապետյանի հարցին ի պատասխան Արաքսիա Սվաջյանը նշեց մարդկային ռեսուրսի պակասի խնդիրը. «Յուրաքանչյուր տարի վերլուծում ենք կամավոր ատեստավորման արդյունքները, և ամեն տարի 1 կամ 2 առարկա խնդրահարույց է լինում, որովհետև այդ առարկաների հետ կապված բողոքները կարող են շատ լինել։ Բնականաբար, այդ բոլոր բողոքներն ուսումնասիրվում են։ Կան մի շարք հարցեր, որոնք ավելի համակարգային են և ընդհանրական բնույթի են, կան հարցեր, որոնք կոնկրետ առարկայի սպեցիֆիկայով են պայմանավորված։ Փորձում ենք լուծել 2 հարցերն էլ։ Այո, մենք ունենք իրապես մարդկային ռեսուրսի խնդիր, չունենք բավարար թվով թեստաբաններ: Հիմա այս ուղղությամբ ԳԹԿ-ն աշխատանքներ իրականացնում է, փորձում ենք մարդկային ռեսուրսի հարցը ևս կարգավորել։ … Գիտեք, որ տարբեր առարկաներից թեստերը տարբեր քանակի առաջադրանքներ ունեն, հիմա փորձում ենք նույնականացնել, որ ուսուցիչների համար հստակ լինի, որ, օրինակ, կամավոր ատեստավորումը ունի 60 հարց և ուսուցիչները ավելի պատրաստ կգան և համաչափությունը քանակի առումով կկարողանանք ապահովել: Այդ ուղղությամբ աշխատանքները իրականացվում են։ Կարծում եմ, որ տարեցտարի կունենք բարելավորում»։

Ավարտական էսսեների որակը

Նելլի Հայրապետյանը անդրադարձավ նաև անցյալ տարի առաջին անգամ հայոց պատմությունից և գականությունից Տավուշի 9-րդ դասարանցիների գրած էսսեների որակին՝ ընդգծելով խնդիրները:

«Ինձ հետաքրքրում են էսսեները: Ես խնդրել եմ և տրամադրել են 2 տարբեր բնակավայրերից ամբողջական դասարանների աշխատանքներ: Ինձ որպես մասնագետ է հետաքրքիր, ես դասավանդում եմ հայոց լեզու և գրականություն: Գիտեմ, որ կարևորագույն խնդիր է մայրենի լեզվով արտահայտվելը և մտքեր շարադրելը։ Արդյոք ունե՞ք ուսումնասիրություն էսսեների որակի վերաբերյալ։ Իմ տպավորությունն այն էր, որ այնտեղ չկա քննադատական մտածողություն, այնտեղ կա ուսուցչի կողմից ուղղորդած միատեսակ տեքստ, ինչը շատ տխուր է»։

Նելլի Հայրապետյանը նաև հարցրեց. «Դուք կարծում եք, որ դա հաջողվա՞ծ է»: Ապա ուսուցիչը հայտնեց իր մտավախությունը. «Ես վախենում եմ, որ դա ներդնելու ենք և ունենանք խորհրդային տարիների շարադրությունների նման պատկեր, երբ իրարից արտագրելով քննություն էին հանձնում»։

ԿԳՄՍ փոխնախարարի արձագանքը հետևյալն էր. «Ես որոշ առումով կիսում եմ Ձեր մտահոգությունը և որոշ առումով՝ ոչ։ Բնականաբար մի բան, որը առաջին անգամ էր ներդրվել, չէր կարող լինել որակով։ Մի ձևաչափ, որով տասնամյակներ շարունակ իրականացվել է կրթությունը, չէր կարող մի տարում փոխվել։ Տարիներ շարունակ ունեցել ենք գիտելիքների ստուգման, քննությունների անցկացման մի ձևաչափ և չենք կարող մեկ տարում ունենալ այդպիսի ձևաչափ, որ մեր երեխաները ընդարձակ և ազատ տեքստեր գրեն։ Բայց ես համամիտ չեմ, որ ուսուցիչները ուղղորդում են: Գուցե որոշ տեղերում»:

Արաքսիա Սվաջյանը անթույլատրելի համարեց հանուն գնահատականի ուսուցիչների գործադրած ջանքերը:

Արաքսիա Սվաջյանը հարկ համարեց նաև հայտարարել. «Դուք ասում եք՝ չկար քննադատական մտածողություն: Իհարկե չկար, որովհետև եթե մենք երեխային չենք սովորեցնում քննադատել, եթե երեխան որևէ բան, նույնիսկ սխալ մտածում է և մեզ ասում է, որ սա այսպես է և մենք երեխային պնդում ենք, որ դու սխալ ես, ոչ թե բացատրում ենք, ստեղծում իրավիճակ, որպեսզի ինքը եզրահանգի, որ ինքը ճիշտ չէր մտածում, երեխան չի ունենալու քննադատական մտածողություն»։

Փոխնախարարը հույս հայտնեց, թե պատկերը կփոխվի. «Այս տարի ես հուսով եմ՝ ավելի լավ պատկեր ենք ունենալու, որովհետև այս տարի Տավուշում բավականին մեծ աշխատանքներ են իրականացրել։ Էսսե գրելը հեշտ բան չի, երեխան չի կարող այդպես էլ գրել, տարվա ընթացքում իրենք սովորել են էսսե գրել։ Անցյալ տարի առաջին անգամ էր, հիմա հուսանք, որ այս տարի արդյունքները շատ ավելի լավն են լինելու»։

Հատուկ կարիք

ՄՀԿ համահիմնադիր, հատուկ մանկավարժ Սուսաննա Դավթյանը Արաքսիա Սվաջյանին հարցրեց, թե այժմ 3 դպրոցում փորձարկվող ծրագրով հատուկ կարիք ունեցող սովորողների հետ առանձին աշխատելու նպատակով ռեսուրս սենյակները ի՞նչ ժամկետում են փորձարկվելու և փորձնական ծրագրի վերաբերյալ եզրակացությունները ե՞րբ պարզ կլինեն:

Արաքսիա Սվաջյանն ասաց, որ փորձնական ծրագիրը մեկ տարվա ընթացքում ցույց կտա ազդեցությունը, եթե անգամ ավելացվեն դպրոցները, դեռ ժամանակ է պետք, որպեսզի պարզվի, թե որքանո՞վ է արդյունավետ այս ծրագիրը:

Ըստ Սվաջյանի, այս ծրագիրը միանգամից չի տարածվի բոլոր դպրոցներում: Փոխնախարարն ասաց նաև, որ այս ծրագիրը համակարգում է Հոգեբանամանկավարժական գնահատման կենտրոնը, և հենց այս կենտրոնն էլ ամփոփելու է փորձնական ծրագրի արդյունքները:

Սուսաննա Դավթյանը հարց ուղղեց նաև մասնագիտական կրթության և ուսուցման առնչությամբ հատուկ կարիքի ներգրավման վերաբերյալ: Հատուկ մանկավարժը փորձեց պարզել, թե արդյոք 18 տարեկանից բարձր քաղաքացիները ևս հնարավորություոն կունենան ընդգրկվել համակարգում:

Արաքսիա Սվաջյանը նշեց, որ արդեն մոտ 3 տարի է՝ մասնագիտական կրթական հաստատություններում գործում է ներառական կրթությունը, «Մենք 50-ից ավելի գնահատված երեխաներ ունենք, որ սովորում են ուսումնարաններում, քոլեջներում: Բայց, բնականաբար, մենք անելիքներ շատ ունենք, որ հատուկ կարիք ունեցողների կրթությունը կազմակերպվի նրանց հնարավորություններին համապատասխան»:

Էլենա Հարությունյան