ՀՀ հանրակրթության նոր չափորոշիչը նախատեսում է հումանիտար առարկաներից, մասնավորապես՝ գրականության և պատմության, 9-րդ դասարանում ավարտական քննություններն անցկացնել էսսեի ձևաչափով։

Առաջին հայացքից տրամաբանական և ողջունելի այս գաղափարը ինչո՞ւ է անհնարին թվում այդ առարկաները դասավանդող ուսուցիչներին, որոնք, ի պատասխան, բարձրաձայնում են, որ բոլոր երեխաները չեն, որ կարող են սեփական մտքերը գրավոր գրագետ շարադրել։ Դժվար է չհամաձայնելը, որովհետև տարիների փորձը նույնպես դա է հաստատում։

Դպրոցի ուսուցիչը չի կարող միայնակ լուծել խնդիրը: Այն շատ ավելի խորքային է, և դպրոցը միայն մասամբ կարող է (այն էլ խիստ գրագետ ու համակարգված մոտեցման, մեծ ջանքերի արդյունքում) ապահովել սովորողների լեզվամտածողության զարգացումը և, որպես արդյունք, ինքնուրույն որակյալ գրավոր շարադրանք ստեղծելը։

Հայտնի ճշմարտություն է՝ լեզուն գործածելիս է ճկվում, հղկվում, փոփոխվում, զարգանում, հարստանում։ Իսկ որտե՞ղ է երեխան լեզու գործածում, ինչին, իհարկե, նախորդում է այդ լեզուն լսելը։ Անընդհատ և անընդմեջ՝ ընտանեկան միջավայրում, ընդհատվող հաճախականությամբ՝ դրսում՝ ընկերների հետ շփվելիս կամ կրթական որևէ հաստատությունում։ Լեզվագործածության որակը, այսպիսով, նախևառաջ կախված է նրանից, թե ընտանիքում ինչ լեզու է նա լսում, և ինչ թեմաների շուրջ ու ինչ հաճախականությամբ են հաղորդակցվում իր հետ։

Հաջորդ կարևոր գործոնը դրսի միջավայրն է․ այն կարող է ինչպես խթանել, այնպես էլ սահմանափակել լեզվամտածողությունը՝ լեզվագործածության որոշակի սահմաններ պարտադրելով։ Տարրական դպրոցի միջավայրը այս փուլում շատ կարևոր է, և ուսուցչի դերը ամենամեծն է այս փուլում․ եթե վերջինս անընդհատ լսի և խոսեցնի երեխային՝ չպարտադրելով սեփական կարծրատիպերը, այլ խթանելով ազատ հաղորդակցությունը, հող կստեղծի հետագայում գրավոր խոսքի զարգացման համար։

Երրորդ կարևոր գործոնը ընթերցանությունն է, հատկապես երբ սկսում է զարգանալ վերացական մտածողությունը։ Այդ փուլում ընթերցանությունն անփոխարինելի է մտածողության ընդլայնման, խոսքի զարգացման, սեփական մտքերն ավելի դիպուկ շարադրելու գործում։ Այս փուլում նաև պետք է խրախուսել սովորողին հետաքրքրող թեմաների շուրջ հնարավորինս շատ գրելը։

Այսպիսով, յուրաքանչյուր երեխա անկասկած ունի մտքերը կապակցված շարադրելու ներուժ, միայն թե պետք է դրա համար ստեղծել համապատասխան միջավայր և առաջադրել գրագետ պահանջներ։

Նելլի Հայրապետյան