Հանրակրթական պետական նոր չափորոշիչները (ՀՊՉ) միտված են բարելավելու հանրակրթության որակը՝ նախկին գիտելիք-հմտություն-արժեք եռաբաղադրիչ հայեցակարգի փոխարեն որդեգրելով գիտելիք-հմտություն-արժեք-դիրքորոշում քառաբաղադրիչ հայեցակարգը։

Նոր ՀՊՉ-ն հիմնված է 8 կարողունակությունների վրա, որոնց հենքով մշակված առարկայական ծրագրերով ու թեմատիկ պլաններով դասավանդումը պիտի կերտի ոչ միայն գիտելիք ունեցող, այլև արժեքային համակարգով օժտված և դիրքորոշում ունեցող ապագա քաղաքացի։

Թեպետ բոլոր 8 կարողունակություններն էլ քաղաքացիական կրթության տարրեր են պարունակում, բայց դրանցից մեկը՝ ժողովրդավարական և քաղաքացիական կարողունակությունը, ամբողջովին միտված է «ժողովրդավարության, ազատության, բարեվարքության, սոցիալական արդարության և իրավական պետության գաղափարի վրա հենվող հասարակության զարգացմանը»։

Տեսականից գործնական

Ինչպես կրթական ցանկացած ոլորտ, քաղաքացիական կրթությունը ևս պարունակում է տեսական-տեղեկատվական և գործնական-կիրառական բաղադրիչներ։

Գաղտնիք չէ, որ մեր կրթահամակարգի հիմնական թերություններից մեկը երկրորդ՝ գործնական-կիրառական բաղադրիչի կամ իսպառ բացակայությունը, կամ թույլ դրսևորումն է եղել և դեռ շարունակում է լինել։ Պատճառը հիմնականում դրա՝ ոչ չափելի լինելն է։ Այսինքն՝ քեզ ոչ ոք բարձր միավորային գնահատական չի նշանակում նրա համար, որ դու հանդուրժողականություն ես ցուցաբերում կամ, ասենք, գրագողությամբ չես զբաղվում։

Մեր երեխաները հրաշալի կարող են տեղյակ լինել քաղաքացու իրավունքներից և պարտականություններից, դատողություններ անել արժեքների մասին, որովհետև դա իրենցից պահանջվում է, բայց հաջորդ վայրկյանին բուլինգի ենթարկել ընկերոջը կամ արտագրելով քննական աշխատանքը՝ բարձր միավոր ստանալ։

Ցուցիչ

Մեծ հաշվով, մեր երկրում քաղաքացիական կրթության մակարդակի մասին դժվար չէ ամփոփ կարծիք կազմել․ դրա համար մանրամասն հետազոտություններ կամ մշտադիտարկումներ պետք չեն։ Ամենաակնառու ցուցանիշը հայրենի բնության հասանելի վայրերի սանիտարահիգիենիկ վիճակն է, որ, մեղմ ասած, շարունակում է զարմացնել զարգացող փնթիության մակարդակով։

Նույն կենսակերպի դրսևորում է նաև հանրային վայրում բարձր երաժշտություն լսելը՝ արհամարհելով և, որ ավելի վատ է, չընկալելով այլոց նախընտրությունները։ Իհարկե, երաժշտական ճաշակի և սնվելու մշակույթի այդ պատկերը նույնպես ուղիղ արտացոլում է կրթության բացթողումները։

Ինչը և ինչպես շտկել

Հանրակրթական դպրոցներում քաղաքացիական կրթությունը՝ որպես տեսական-տեղեկատվական գործառույթ, ներառված է «Հասարակագիտություն» առարկայի ծրագրում։ Սակայն, մասնագետների պնդմամբ, այդ ծրագրի ուսուցման մեթոդաբանությունը դեռևս մշակման փուլում է, և ուսուցչական անձնակազմի վերապատրաստման խիստ կարիք կա՝ ուսուցման մեթոդաբանական հին ձևաչափերից ձերբազատվելու համար։

Մյուս կողմից էլ խնդիր կա յուրաքանչյուր առարկայի ծրագրում քաղացիական կրթության ինտեգրման, բայց ոչ արժեք և դիրքորոշում բաղադրիչները արհեստականորեն հարմարեցնելով ակադեմիական գիտելիքին, այլ ճիշտ հակառակը՝ այդ գիտելիքը արժեքային բաղադրիչի վրա կառուցելով։

Քայլեր

Քաղաքացիական կրթությունը բազմաշերտ է․ ներառում է մարդու իրավունքներ, հակակոռուպցիա, մեդիագրագիտություն, գենդեր, շրջական միջավայր և այլն։ Այս ամենի հիմքում, սակայն, ընկած է ինքնագիտակցությունը, պատասխանատվության զգացումը։ Ինքնաանդրադարձի ամենաարդյունավետ ճանապարհը քննադատական մտածողության զարգացումն է։ Այս ուղղությամբ նոր ՀՊՉ-ն ներառել է նախագծային ուսուցումը՝ որպես գործնական-կիրառական բաղադրիչ, էսսեները՝ որպես քննադատական մտածողության ցուցիչ։

Ինչպես ցանկացած փոփոխություն, այս նորամուծությունները ևս պետք է ժամանակի քննությունն անցնեն։ Առայժմ ունենք այն, ինչ ունենք․ դպրոցում նույնպես կարիք չկա մանրամասն հետազոտություն կամ դիտարկումներ անցկացնելու քաղաքացիական կրթության մակարդակը որոշելու համար․ բավական են արտաքին մի քանի դրսևորումները։ Օրինակ՝ վարձավճարով տրվող դասագրքերում նշումների առկայությունը:

Հաջորդ՝ «ավանդական մշակույթը», որ դեռևս շարունակում է գործել դպրոցում, արտագրելն է՝ փաստացի գրագողությունը: Սա դարձյալ մեծ հաշվով՝ ուսուցիչների լուռ համաձայնությամբ։ Այնպես որ, վաղ է խոսել քաղաքացի ձևավորելու ճանապարհին մեր ձեռքբերումների մասին։

Քաղաքացի ուսուցիչ

Ինչ վերաբերում է մարդու իրավունքների կամ լավ կառավարման թեմաներով գործնական-կիրառական քայլերին, դպրոցում դրանց իրականացման հնարավորություն են ընձեռում, այսպես կոչված, աշակերտական խորհուրդները: Դրանք էլ հիմնականում շարունակում են լինել ձևական կառույցներ, ինչպես, ասենք, ուսուցչական արհմիությունները։

Փոքր-ինչ առաջընթաց կա նախագծային ուսուցման հարցում, բայց այն դեռևս հեռու է, ենթադրենք, համայնքային խնդիրներին դպրոցականների ներգրավվածությունն իրապես ապահովելուց։

Վերջին տարիներին դպրոցներում անց են կացվում նաև մեդիագրագիտության դասընթացներ. հիմնականում մեդիայի օրվա շրջանակներում: Սա չափազանց քիչ է մեդիամանիպուլյացիաների դարաշրջանում գրագետ քաղաքացի դաստիարակելու համար։

Ինչ վերաբերում է քննադատական մտածողության զարգացմանը, այն, թերևս, ամենաբարդ աշխատանքն է, քանի որ այստեղ շատ կարևոր է ուսուցչի դերը։ Մեծ մասամբ ուսուցիչն ինքը դեռևս կարիք ունի վերարժևորելու իր կարծրացած պատկերացումները, դա շատ բարդ է։

Իրավիճակը կարող է բարելավել մանկավարժամեթոդական պատրաստվածություն ձեռք բերած երիտասարդ ուսուցիչների զանգվածային մուտքը դպրոց: Բայց սա դեռևս անիրագործելի է՝ պայմանավորված մի շարք պատճառներով։

Բանաձևը մեկն է՝ ապագա քաղաքացի կարող է դաստիարակել միայն ներկայում քաղաքացի ուսուցիչը։

Նելլի Հայրապետյան