
Լուսանկարը՝ ՏՀԶԿ-ի կայքից
Հանրակրթության բյուջեի բաշխումը յուրաքանչյուր երկրի կրթական քաղաքականության հիմքն է։ Բյուջեի արդյունավետ կառավարման շնորհիվ հնարավոր է ապահովել կրթության որակը, հասանելիությունն ու ներառականությունը։
Ֆրանսիան, Շվեդիան, Գերմանիան և Ֆինլանդիան ցուցաբերում են տարբերակված և հետքրքիր մոտեցումներ հանրակրթության ֆինանսավորմանը։ Այս տարբերությունները հաճախ պայմանավորված են մշակութային, տնտեսական և քաղաքական առաջնահերթություններով:
Համաշխարհային Բանկի և ՏՀԶԿ-ի (Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն) տվյալների ուսումնասիրությունը հետաքրքիր պատկեր է ամբողջացնում՝ կապված հանրակրթության բյուջեի բաշխման հարցում տարբեր երկրների ընտրության հետ:
Ֆինլանդիան, ըստ ՏՀԶԿ-ի՝ Ֆինլանդիայի վերաբերյալ զկույցի (OECD Finland report), ՀՆԱ-ի մոտ 5.5%-ը ծախսում է կրթության վրա՝ կենտրոնանալով ուսուցիչների որակի, լեզվի ինտեգրման և ռեսուրսների արդար բաշխման վրա։
Ֆրանսիան, ըստ ՏՀԶԿ-ի զեկույցի (OECD Frannce report) ՀՆԱ-ի մոտ 5.3%-ը հատկացնում է կրթությանը՝ շեշտը դնելով ուսուցիչների աշխատավարձերի և ենթակառուցվածքների զարգացման վրա, սակայն շարունակում է բախվել միգրանտների ինտեգրման մարտահրավերներին։
Գերմանիան, նույն կազմակերպության զեկույցի համաձայն (OECD Germany report), ծախսում է ՀՆԱ-ի մոտ 4.9%-ը՝ շեշտը դնելով մասնագիտական կրթության և դուալ ուսումնական համակարգերի վրա:
Շվեդիան, ըստ զեկույցով փաստարկված տվյալների (OECD Sweden report), հատկացնում է ՀՆԱ-ի մոտ 7․3 %-ը՝ կենտրոնանալով հավասար հասանելիության, ներառականության և բազմալեզու աջակցության վրա։
Հայաստանը կրթության ոլորտում ծախսում է ՀՆԱ-ի միայն 2.5 %-ը: Սա զգալիորեն ցածր է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի առաջարկած 4-6% շեմից (UNESCO Education Budget Recommendations): Հենց այս իրավիճակն է հանգեցնում ենթակառուցվածքների ոչ բավարար զարգացման, ուսումնական նյութերի պակասի և ուսուցիչների սահմանափակ վերապատրաստման հնարավորությունների:
Երկրների վերաբերյալ ցուցանիշները՝ պատկեր 1-ով։
Պատկեր 1
Դիտարկենք ԵՄ երկրներում հանրակրթության նեղ ոլորտային նախընտրությունները:
Ֆինլանդիա
Ֆինլանդիան համարվում է կրթական լավագույն օրինակներից մեկը՝ հաճախ ընդգծվելով ՏՀԶԿ-ի և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի զեկույցներում՝ ուսուցիչների պատրաստման վրա կենտրոնացրած մեծ ուշադրության շնորհիվ:
Ուսուցիչների պատրաստում
Ֆինլանդիայում ուսուցիչ լինելը պահանջում է ոչ միայն բարձր ակադեմիական մակարդակ, այլև 5-ամյա հատուկ պատրաստում և լիցենզավորում, որը ներառում է թե՛ մասնագիտական գիտելիքներ, թե՛ գործնական հմտություններ։ Պետությունը ներդնում է երկարաժամկետ վերապատրաստման ծրագրեր՝ բյուջեի 25%-ը հատկացնելով այս նպատակին։
Թվային կրթություն
Ֆինլանդիան մեծապես ներդրում է կատարում թվային կրթության ոլորտում՝ բյուջեի 10%-ը ուղղելով նորարարական տեխնոլոգիաների կիրառմանը։ Տես՝ պատկեր 2։
Պատկեր 2
Կրթական ռեսուրսների արդար բաշխումը ևս կարևոր հարցերի շարքում է. հեռավոր շրջաններում երեխաները հնարավորություն ունեն ստանալ որակյալ կրթություն այնպես, ինչպես մայրաքաղաքում։
Ֆրանսիա
Ըստ Ֆրանսիայի վերաբերյալ վերոնշյալ զեկույցի, Ֆրանսիան հանրակրթության բյուջեի զգալի մասը հատկացնում է ուսուցիչների աշխատավարձերին և ենթակառուցվածքների զարգացմանը։ Այս մոտեցումն արտացոլում է երկրի նպատակները՝ ապահովել որակյալ կրթություն բոլոր աշակերտների համար՝ անկախ նրանց սոցիալ-տնտեսական կամ մշակութային ծագումից։
Աշխատավարձ և վերապատրաստում
Ֆրանսիայում ուսուցիչների համար նախատեսված ծախսերը (մոտ 40%) ընդգրկում են ոչ միայն հիմնական աշխատավարձերը, այլև վերապատրաստման ծրագրերը, որոնք ֆինանսավորվում են բյուջեից։
Լեզվական ինտեգրում
Միգրանտ աշակերտների ինտեգրումը Ֆրանսիայի հանրակրթության համակարգի առաջնահերթություններից է։ UPE2A ծրագիրը (Unité Pédagogique pour Élèves Allophones nouvellement Arrivés), որը ֆինանսավորվում է պետական բյուջեից, հատուկ նախատեսված է լեզվական և մշակութային ինտեգրման համար։ Այս ծրագիրն ապահովում է ֆրանսերենի ինտենսիվ ուսուցում՝ հաշվի առնելով նոր ժամանած աշակերտների կարիքները։ Լեզվական ինտեգրման միջոցով երկրի նպատակն է ստեղծել հավասար կրթական հնարավորություններ։
Ենթակառուցվածքներ
Ֆրանսիայում ուշադրության կենտրոնում է նաև կրթական հաստատությունների ֆիզիկական պայմանների բարելավումը։ Ենթակառուցվածքների զարգացման համար հատկացվում է կրթության բյուջեի 25%-ը: Դա թույլ է տալիս արդիականացնել դպրոցները և ապահովել ուսուցման համապատասխան միջավայր։ Տես՝ պատկեր 3։
Պատկեր 3
Շվեդիա
Շվեդիայի հանրակրթության բյուջեն, ըստ զեկույցի (OECD Sweden report), հիմնականում կենտրոնացած է հավասարության և ներառականության ապահովման վրա։ Այս մոտեցումը արտահայտվում է կրթության բոլոր մակարդակներում՝ ներառելով ինչպես հատուկ կարիքների կրթությունը, այնպես էլ սոցիալապես խոցելի խմբերի համար նախատեսված հատուկ ծրագրերը։
Դպրոցական սնունդ
Հանրակրթության բյուջեի 30%-ը ուղղվում է բոլորի համար հասանելի դպրոցական առողջ սննդի անվճար տրամադրմանը: Այս հանգամանքը Շվեդիայի կրթական իրավունքի փաստացի հավասարության հիմնասյունն է։ Սննդի անվճար տրամադրումը խթանում է աշակերտների առողջական և ակադեմիական բարեկեցությունը։
Հատուկ կարիք
Բյուջեի 20%-ը հատկացվում է հատուկ կարիք ունեցող երեխաների կրթությանը, ներառյալ հատուկ ուսուցիչների պատրաստումը և հարմարեցված կրթական նյութերի տրամադրումը։
Բազմալեզվություն
Շվեդիայում բազմալեզու աջակցության ծրագրերը ևս կազմում են բյուջեի կարևոր մասնը։ Սա հատկապես նշանակալի դեր ունի միգրանտ ընտանիքների երեխաների համար, որոնք դպրոց հաճախում են բազմալեզու միջավայրում և ունեն իրենց մայրենի լեզուն սովորելու հնարավորություն։ Տես՝ պատկեր 4։
Պատկեր 4
Գերմանիա
Գերմանիան իր կրթական համակարգում ներդրել է աշխարհի մակարդակով և բովանդակությամբ բացառիկ դուալ կրթական մոդելը, որն ընդգրկում է ուսուցումն ու պրակտիկան։ Այս մոդելը նպաստում է աշակերտների մասնագիտական զարգացմանը՝ միաժամանակ կապ հաստատելով աշխատաշուկայի հետ։
Սովորողները դպրոցում ստանում են տեսական գիտելիքներ, իսկ աշխատավայրում՝ գործնական հմտություններ։
Բյուջեի զգալի մասը (մոտ 40 %) հատկացվում է այս համակարգի պահպանմանն և զարգացմանը։ Այս ծրագրի մեջ է մտնում նաև ուսուցիչների հատուկ պատրաստումը և համապատասխան մասնագետների ներգրավումը։
Ենթակառուցվածքներ
Կրթական ենթակառուցվածքների զարգացման վրա ծախսվում է բյուջեի 30%-ը։ Գերմանիան մեծապես ներդրում է կատարում դպրոցների արդիականացման և տեխնոլոգիաների կիրառման ոլորտներում։ Այս մոտեցումը ուսանողների հաջողության երաշխիքն է: Տես՝ պատկեր 5։
Պատկեր 5
Պատկերներով ներկայացված է բյուջեի բաշխումը ըստ հիմնական կատեգորիաների՝ ուսուցիչների աշխատավարձ, ենթակառուցվածքներ, թվային կրթություն, ուսումնական նյութեր, հատուկ կարիք և այլ ծրագրեր:
Փաստացի տվյալներով արտահայտված ընդհանուր պատկերը ցույց է տալիս, որ բյուջեի բաշխումը չի կարող դիտարկվել միայն թվային հարաբերակցությամբ։
Բյուջետային կառավարման հաջողությունը կախված է կրթական համակարգի ընդհանուր ռազմավարությունից, տեղական համատեքստից և առաջնահերթություններից։
Հայաստանի համար կարևոր է ձևավորել բյուջեի բաշխման քաղաքականությունը՝ հաշվի առնելով ինչպես ներքին առաջնահերթությունները, այնպես էլ միջազգային փորձը։ Շեշտը պետք է դնել ոչ միայն բյուջեի ծավալի ավելացման վրա, այլև այն ոլորտների ճիշտ ընտրության, որոնք կարող են երկարաժամկետ ազդեցություն ունենալ։
ԵՄ 4 երկրի փորձը հուշում է՝
Հայաստանը կանգնած է կրթության ոլորտում նորարարական, միևնույն ժամանակ՝ որակյալ բարեփոխումների կարիքի առջև։ Համադրելով ազգային նպատակները և միջազգային լավագույն փորձը՝ կարելի է ձևավորել ավելի արդիական և արդյունավետ կրթական համակարգ։
ՄՀԿ ՀԿ համահիմնադիր
Ստոկհոլմի Վալդորֆյան դպրոցի ուսուցիչ
Ստոկհոլմի համալսարանի միջազգային և
համեմատական կրթության ֆակուլտետի մագիստրոս
Նոր մեկնաբանություն